“Kho vàng” vẫn bị đe dọa
Vườn quốc gia Cát Tiên nằm tại ranh giới ba tỉnh Đồng Nai, Lâm Đồng và Bình Phước có diện tích 71.187 ha, chu vi rừng lên tới 400 km. Nơi đây không có cửa rừng vì sông Đồng Nai - con sông nội địa dài nhất Việt Nam bao bọc, chính vì thế độ đa dạng sinh học trong rừng khá cao. Vườn quốc gia Cát Tiên có 1.729 loài động vật thuộc 238 họ đã được ghi nhận. Các loài thú quý hiếm được tìm thấy tại đây như: Voi châu Á, bò tót, chà vá chân đen, tê tê java, cá sấu Xiêm. Vườn có hệ thực vật phong phú gồm 1.615 loài thuộc 710 họ đã được ghi nhận. Đến nay, đây là nơi duy nhất ở Việt Nam có thể dễ dàng quan sát được động vật hoang dã ngoài tự nhiện.
Tuy nhiên, đời sống người dân chung quanh còn khó khăn nên vẫn xâm hại vào tài nguyên rừng. Cũng như nhu cầu buôn bán thịt động vật hoang dã và các sản vật từ rừng hiện vẫn còn rất cao. Vườn Cát Tiên còn phải đối mặt với tình trạng cháy rừng trong mùa khô. Theo ông Phạm Xuân Thịnh, Giám đốc Vườn, năm vừa qua, rất nhiều vụ cháy xảy ra ở khắp nơi. Đêm nằm canh rừng, ai cũng thấp thỏm. Mỗi vụ cháy xảy ra, chúng tôi lại khẩn trương vận động trong nhiều tiếng đồng hồ mới tới nơi, khoanh vùng xử lý để không bị lan rộng. Chữa cháy rừng rất vất vả và nguy hiểm vì đến gần 100 m hầu như đã không còn ô-xy để thở.
Lễ gắn biển danh hiệu Danh lục Xanh tại Vườn quốc gia Cát Tiên. |
Ông Thịnh cho biết, khi chương trình của IUCN được khởi động, mọi người ý thức rằng, muốn có được bộ tiêu chuẩn cao như vậy, phải xây dựng một hệ thống giám sát. Thứ nhất là đánh giá nội bộ, thứ hai là phối hợp tốt với chính quyền địa phương tuyên truyền về ý nghĩa, mục đích của công tác bảo vệ rừng cho người dân. Ban đầu, do cách tiếp cận của cán bộ phía Việt Nam, rồi việc nhận diện các thuật ngữ quốc tế trong công tác bảo tồn còn khó khăn nên việc triển khai chưa thành công.
Trách nhiệm không riêng kiểm lâm
Bảo vệ rừng không chỉ nhờ vào lực lượng kiểm lâm mà cộng đồng địa phương cũng tham gia. Vườn quốc gia Cát Tiên hiện có hơn 200 cán bộ, công nhân viên. Trong đó, 140 cán bộ kiểm lâm trực tiếp làm công tác bảo vệ rừng. Hằng ngày, kiểm lâm tuần tra, tháo gỡ bẫy, ngăn chặn các vụ vi phạm rừng, giám sát động vật. Hiện tại, vườn sử dụng hệ thống phần mềm giám sát hành trình của kiểm lâm khi đi tuần rừng. 7.000 km là tổng quãng đường trung bình trong một tháng mà đội ngũ kiểm lâm phải trèo đèo, lội suối; hằng tháng phát hiện và thu gỡ hơn hàng trăm bẫy thú. Cùng với đó, hiện có khoảng 1.000 hộ nông dân sinh sống tại các vùng đệm của vườn quốc gia tham gia bảo vệ rừng và được hưởng chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng của Chính phủ. Người dân cùng đi tuần tra rừng, tháo gỡ bẫy, tuyên truyền cho cộng đồng. Tham gia lực lượng cộng đồng bảo vệ rừng, anh Bùi Duy Tuyển là thành viên đội tháo gỡ bẫy cho biết, đi tuần tra, chúng tôi đã phát hiện và tháo gỡ nhiều loại bẫy nguy hiểm.
Cá thể hươu sao được chăm sóc tại Trung tâm cứu hộ động vật hoang dã ở Vườn quốc gia Cát Tiên. |
Ngân sách nhà nước không thể đáp ứng được các nhu cầu hạ tầng, nhân lực, đào tạo kỹ năng, nâng cấp công nghệ phục vụ quản lý rừng và bảo tồn đa dạng sinh học. Do vậy, sự hỗ trợ kỹ thuật của Hợp phần Bảo tồn đa dạng sinh học thuộc dự án VFBC (do USAID tài trợ) là một lợi thế đáng kể.
Tuy nhiên, Danh lục Xanh chỉ có giá trị 5 năm, để giữ được danh hiệu phải có những đánh giá nội bộ. Các đoàn công tác của IUCN sẽ khảo sát và đánh giá độc lập trong suốt quá trình sở hữu danh hiệu. Khi đó, nếu một trong 17 tiêu chí và 50 chỉ số của danh hiệu không đạt được thì sẽ bị loại ra khỏi danh sách.
Danh hiệu Danh lục Xanh IUCN được quốc tế công nhận, thu hút sự chú ý đến cam kết của Việt Nam đối với bảo tồn đa dạng sinh học. Các khu được chứng nhận danh hiệu thường có lượng khách du lịch tăng, đóng góp cho kinh tế địa phương, bảo đảm hài hòa các hoạt động phát triển bền vững. Việc tham gia Danh lục Xanh IUCN mở ra cánh cửa hợp tác quốc tế, trao đổi kiến thức và tiếp cận nguồn tài trợ cho các dự án bảo tồn.
Vườn quốc gia Cát Tiên đã tăng cường năng lực cho cán bộ vườn cũng như phối hợp chính quyền và người dân trong bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng. Bên cạnh đó, huy động thêm các nguồn lực từ Chính phủ cũng như các tổ chức quốc tế. Xa hơn, lựa chọn đội ngũ kế cận là những người trẻ, yêu rừng, tâm huyết với công việc, từ đó đào tạo bổ sung kiến thức cũng như bồi dưỡng đạo đức để họ trở thành những “chiến sĩ” giữ rừng bản lĩnh.
Vườn quốc gia Cát Tiên cũng là điểm du lịch sinh thái, mỗi năm đón gần 100 nghìn du khách. Thường dẫn các tour du lịch tại Vườn quốc gia Cát Tiên, hướng dẫn viên Nguyễn Văn Vương cho biết, du khách, nhất là người nước ngoài rất thích các trải nghiệm tại đây. Họ được “tắm rừng” đúng nghĩa, được chiêm ngưỡng các loài động vật trong tự nhiên, tìm hiểu các loài thực vật trong đa dạng sinh học được bảo tồn nghiêm ngặt qua hành trình tự đạp xe, ngắm thú đêm, khám phá Bàu Sấu nơi bảo tồn loài cá sấu Xiêm giữa rừng. Tuy nhiên, có du khách cũng góp ý việc dùng xe ô-tô biến cải chở khách vào rừng cũng gây ảnh hưởng không tốt tới môi trường cũng như không gian nơi đây. Do là đường độc đạo dễ gây mất an toàn cho các du khách đi bộ, đạp xe, chưa kể tiếng ồn của động cơ cũng khiến động vật sợ hãi trốn tránh.