Báo cáo chỉ số phát triển con người Việt Nam giai đoạn 2016-2020 là ấn phẩm được Tổng cục Thống kê; (TCTK) chủ trì, phối hợp với Cục Thống kê; các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Thống kê; Bộ, ngành và sự hỗ trợ kỹ thuật từ Chương trình phát triển của Liê;n hợp quốc (UNDP) biê;n soạn và công bố.
Có thể thấy, chỉ số phát triển con người (HDI) là một trong những chỉ tiê;u tổng hợp, đo lường sự phát triển kinh tế – xã hội của một quốc gia, vùng lãnh thổ hay một địa phương do UNDP khởi xướng từ năm 1990 và đang được nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ và tổ chức quốc tế tính toán, công bố thường xuyê;n. Trong những năm gần đây, TCTK đã biê;n soạn, công bố HDI của cả nước trong Niê;n giám thống kê; và một số sản phẩm thông tin thống kê; khác. HDI do TCTK biê;n soạn, công bố được các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế tin cậy, sử dụng.
Nhằm tiếp tục phát huy kết quả đạt được, Báo cáo“Chỉ số phát triển con người Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020” được biê;n soạn dựa trê;n cơ sở phương pháp tính HDI đang được các quốc gia, vùng lãnh thổ và các tổ chức quốc tế thống nhất áp dụng, Báo cáo đã thu thập thông tin đầu vào để biê;n soạn HDI chung cả nước và 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương những năm 2016 – 2020. Báo cáo đi sâu phân tích HDI đã tính toán, tổng hợp được; góp phần phản ánh động thái và thực trạng kinh tế - xã hội của đất nước những năm vừa qua trê;n 3 tiê;u chí quan hệ trực tiếp đến mỗi người dân; đó là: Sức khỏe, giáo dục và thu nhập.
Ấn phẩm “Báo cáo phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020” bao gồm cả phương pháp tính và kết quả tính. Với kết cấu nội dung gồm hai ph??n chính:
Phần thứ nhất: Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 với các nội dung: (i) Khái quát nội dung, phương pháp tính Chỉ số phát triển con người; (ii) Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020; (iii) Kết luận và kiến nghị.
Phần thứ hai: Hệ thống số liệu Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020; bao gồm 17 biểu tổng hợp HDI và các chỉ tiê;u liê;n quan của cả nước và 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương giai đoạn 2016-2020.
Báo cáo cho biết, từ các kết quả tính toán và phân tích HDI cả nước những năm 2016 - 2020 cho thấy, nhờ đạt được sự gia tăng liê;n tục qua các năm, Vi??t Nam đã từ Nhóm các nước có HDI trung bình năm 2018 và những năm trước đó, gia nhập Nhóm đạt mức cao trong những năm 2019 - 2020. HDI tăng từ 0,682 năm 2016 lê;n 0,687 năm 2017; 0,693 năm 2018; 0,703 năm 2019 và 0,706 năm 2020. Theo đó, thứ hạng của Việt Nam trong Danh sách các quốc gia, vùng lãnh thổ thế giới đã tăng từ vị trí 118 năm 2018 lê;n vị trí 117 năm 2019 và có thể còn tiếp tục cải thiện trong năm 2020, khi UNDP cập nhật Bảng xếp hạng.
Đáng chú ý là, với mức độ khác nhau, tăng trưởng HDI đều có sự đóng góp của cả 3 Chỉ số thành phần cấu thành do các Chỉ số này cũng đạt được tốc độ tăng. Chỉ số sức khỏe tăng từ 0,822 năm 2016 lê;n 0,826 năm 2020; Chỉ số giáo dục tăng từ 0,618 lê;n 0,640; Chỉ số thu nhập tăng từ 0,624 lê;n 0,664. Tất cả 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đều có HDI năm 2020 cao hơn năm 2016. Theo tiê;u chuẩn phân nhóm HDI của UNDP, năm 2020 đã có 24 địa phương được xếp vào nhóm có HDI đạt mức cao. Như vậy, các địa phương đã có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng HDI chung của cả nước.
Bê;n cạnh kết quả đạt được, thực trạng HDI của Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 bộc lộ một số vấn đề cần xử lý, khắc phục. Mức độ tăng và tốc độ tăng HDI của cả nước và hầu hết các địa phương đều thấp. Năm 2020, HDI cả nước đạt 0,706, chỉ tăng 0,024 so với năm 2016 với tốc độ tăng bình quân mỗi năm 0,9%. HDI của một số địa phương, trong đó có các thành phố lớn, các trung tâm công nghiệp, dịch vụ có dấu hiệu chững lại. Sự đóng góp của các Chỉ số thành phần vào cấu thành HDI đều thấp, đặc biệt là Chỉ số giáo dục. Những năm 2016 - 2020, HDI của Việt Nam mới đạt mức bình quân của khu vực, xếp thứ 7/11 quốc gia Đông Nam Á. HDI giữa các địa phương có sự chê;nh lệch lớn và khoảng cách chê;nh lệch chậm được thu hẹp.
Báo cáo cũng đã đề cập tới một số kiến nghị, bao gồm: (i) HDI là thước đo tổng hợp, đánh giá toàn diện kết quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Do vậy, HDI phải được xác định là một trong những chỉ tiê;u chủ yếu trong chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả nước cũng như của từng địa phương. Đồng thời đòi hỏi có một hệ thống các giải pháp đồng bộ và triển khai thực hiện quyết liệt, hiệu quả; đặc biệt là các giải pháp tăng cường dịch vụ y tế, giáo dục vì các lĩnh vực này liê;n quan trực tiếp đến phát triển con người.
(ii) Trong thời gian tới, TCTK sẽ tăng cường biê;n soạn và công bố Chỉ số phát triển con người (HDI) và Báo cáo phát triển con người (HDR) của cả nước và 63 địa phương. Ngoài nỗ lực của TCTK, rất cần sự phối hợp chặt chẽ của các Bộ, ngành, địa phương trong việc thu thập, tổng hợp đầy đủ thông tin đầu vào biê;n soạn HDI và HDR. (iii) Báo cáo phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 có một số khác biệt về số liệu HDI của Việt Nam so với HDR hằng năm của UNDP; chủ yếu do các tổ chức quốc tế cung cấp số liệu đầu vào cho UNDP chưa cập nhật số liệu chính thức hoặc số liệu điều chỉnh của TCTK. Tuy nhiê;n, khác biệt không lớn và chỉ xảy ra trong năm 2016 - 2017./.
Có thể thấy, chỉ số phát triển con người (HDI) là một trong những chỉ tiê;u tổng hợp, đo lường sự phát triển kinh tế – xã hội của một quốc gia, vùng lãnh thổ hay một địa phương do UNDP khởi xướng từ năm 1990 và đang được nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ và tổ chức quốc tế tính toán, công bố thường xuyê;n. Trong những năm gần đây, TCTK đã biê;n soạn, công bố HDI của cả nước trong Niê;n giám thống kê; và một số sản phẩm thông tin thống kê; khác. HDI do TCTK biê;n soạn, công bố được các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế tin cậy, sử dụng.
Nhằm tiếp tục phát huy kết quả đạt được, Báo cáo“Chỉ số phát triển con người Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020” được biê;n soạn dựa trê;n cơ sở phương pháp tính HDI đang được các quốc gia, vùng lãnh thổ và các tổ chức quốc tế thống nhất áp dụng, Báo cáo đã thu thập thông tin đầu vào để biê;n soạn HDI chung cả nước và 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương những năm 2016 – 2020. Báo cáo đi sâu phân tích HDI đã tính toán, tổng hợp được; góp phần phản ánh động thái và thực trạng kinh tế - xã hội của đất nước những năm vừa qua trê;n 3 tiê;u chí quan hệ trực tiếp đến mỗi người dân; đó là: Sức khỏe, giáo dục và thu nhập.
Ấn phẩm “Báo cáo phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016 – 2020” bao gồm cả phương pháp tính và kết quả tính. Với kết cấu nội dung gồm hai ph??n chính:
Phần thứ nhất: Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 với các nội dung: (i) Khái quát nội dung, phương pháp tính Chỉ số phát triển con người; (ii) Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020; (iii) Kết luận và kiến nghị.
Phần thứ hai: Hệ thống số liệu Chỉ số phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016-2020; bao gồm 17 biểu tổng hợp HDI và các chỉ tiê;u liê;n quan của cả nước và 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương giai đoạn 2016-2020.
Báo cáo cho biết, từ các kết quả tính toán và phân tích HDI cả nước những năm 2016 - 2020 cho thấy, nhờ đạt được sự gia tăng liê;n tục qua các năm, Vi??t Nam đã từ Nhóm các nước có HDI trung bình năm 2018 và những năm trước đó, gia nhập Nhóm đạt mức cao trong những năm 2019 - 2020. HDI tăng từ 0,682 năm 2016 lê;n 0,687 năm 2017; 0,693 năm 2018; 0,703 năm 2019 và 0,706 năm 2020. Theo đó, thứ hạng của Việt Nam trong Danh sách các quốc gia, vùng lãnh thổ thế giới đã tăng từ vị trí 118 năm 2018 lê;n vị trí 117 năm 2019 và có thể còn tiếp tục cải thiện trong năm 2020, khi UNDP cập nhật Bảng xếp hạng.
Đáng chú ý là, với mức độ khác nhau, tăng trưởng HDI đều có sự đóng góp của cả 3 Chỉ số thành phần cấu thành do các Chỉ số này cũng đạt được tốc độ tăng. Chỉ số sức khỏe tăng từ 0,822 năm 2016 lê;n 0,826 năm 2020; Chỉ số giáo dục tăng từ 0,618 lê;n 0,640; Chỉ số thu nhập tăng từ 0,624 lê;n 0,664. Tất cả 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đều có HDI năm 2020 cao hơn năm 2016. Theo tiê;u chuẩn phân nhóm HDI của UNDP, năm 2020 đã có 24 địa phương được xếp vào nhóm có HDI đạt mức cao. Như vậy, các địa phương đã có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng HDI chung của cả nước.
Bê;n cạnh kết quả đạt được, thực trạng HDI của Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 bộc lộ một số vấn đề cần xử lý, khắc phục. Mức độ tăng và tốc độ tăng HDI của cả nước và hầu hết các địa phương đều thấp. Năm 2020, HDI cả nước đạt 0,706, chỉ tăng 0,024 so với năm 2016 với tốc độ tăng bình quân mỗi năm 0,9%. HDI của một số địa phương, trong đó có các thành phố lớn, các trung tâm công nghiệp, dịch vụ có dấu hiệu chững lại. Sự đóng góp của các Chỉ số thành phần vào cấu thành HDI đều thấp, đặc biệt là Chỉ số giáo dục. Những năm 2016 - 2020, HDI của Việt Nam mới đạt mức bình quân của khu vực, xếp thứ 7/11 quốc gia Đông Nam Á. HDI giữa các địa phương có sự chê;nh lệch lớn và khoảng cách chê;nh lệch chậm được thu hẹp.
Báo cáo cũng đã đề cập tới một số kiến nghị, bao gồm: (i) HDI là thước đo tổng hợp, đánh giá toàn diện kết quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Do vậy, HDI phải được xác định là một trong những chỉ tiê;u chủ yếu trong chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cả nước cũng như của từng địa phương. Đồng thời đòi hỏi có một hệ thống các giải pháp đồng bộ và triển khai thực hiện quyết liệt, hiệu quả; đặc biệt là các giải pháp tăng cường dịch vụ y tế, giáo dục vì các lĩnh vực này liê;n quan trực tiếp đến phát triển con người.
(ii) Trong thời gian tới, TCTK sẽ tăng cường biê;n soạn và công bố Chỉ số phát triển con người (HDI) và Báo cáo phát triển con người (HDR) của cả nước và 63 địa phương. Ngoài nỗ lực của TCTK, rất cần sự phối hợp chặt chẽ của các Bộ, ngành, địa phương trong việc thu thập, tổng hợp đầy đủ thông tin đầu vào biê;n soạn HDI và HDR. (iii) Báo cáo phát triển con người của Việt Nam giai đoạn 2016 - 2020 có một số khác biệt về số liệu HDI của Việt Nam so với HDR hằng năm của UNDP; chủ yếu do các tổ chức quốc tế cung cấp số liệu đầu vào cho UNDP chưa cập nhật số liệu chính thức hoặc số liệu điều chỉnh của TCTK. Tuy nhiê;n, khác biệt không lớn và chỉ xảy ra trong năm 2016 - 2017./.
Gia Linh (Tổng hợp)